Έφτασα στην Κωνσταντινούπολη ένα κρύο και βροχερό πρωινό Σαββάτου. Προορισμός μου ήταν η οδός Ιστικλάλ στο Πέρα. Ο πεζόδρομος είναι ασφυκτικά γεμάτος. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι τον διασχίζουν καθημερινά. Κατεβαίνοντας την Ιστικλάλ, ξεχωρίζω την ελληνική σημαία να κυματίζει νωχελικά σ’ ένα εντυπωσιακό κτίριο. Είναι το Σισμανόγλειο Μέγαρο, στο οποίο από το 2000 στεγάζεται η ελληνική προξενική κατοικία. Το 2009 όμως κάτι άλλαξε. Το Μέγαρο άνοιξε τις πύλες του και μετατράπηκε σε πολυδύναμο κύτταρο ελληνικού πολιτισμού. Την τελευταία διετία δίνει στους Τούρκους την ευκαιρία όχι μόνο να γνωρίσουν την Ελλάδα, αλλά και να ανακαλύψουν το παρελθόν της πόλης τους.
Η απόμακρη προξενική κατοικία μεταμορφώθηκε σε εκθεσιακό χώρο και σε σπουδαστήριο της ελληνικής γλώσσας. Μέχρι τότε, στην Τουρκία δεν υπήρχαν κέντρα διδασκαλίας ελληνικών, ενώ αντίστοιχα στην Ελλάδα λειτουργούν πάνω από 100 φροντιστήρια τουρκικής γλώσσας. Η ανταπόκριση είναι μεγάλη. Σήμερα, το Σισμανόγλειο φιλοξενεί πάνω από 400 σπουδαστές, κυρίως νεαρούς Τούρκους υψηλού μορφωτικού επιπέδου.
Παραλλήλως, το Σισμανόγλειο διοργανώνει στους εκθαμβωτικής ομορφιάς χώρους του ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Μεταξύ αυτών, εκθέσεις ζωγραφικής, όπως αυτή με έργα του Τσόκλη και άλλων Ελλήνων ζωγράφων για την Πόλη, καθώς και θεματικές εκθέσεις, όπως «Η Ελλάδα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», «Οι Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες πριν από τις Μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ» και «Νοσταλγία για την Πόλη». Οι εκθέσεις έχουν προσελκύσει πάνω από 30.000 επισκέπτες, στη μεγάλη πλειοψηφία τους Τούρκους. Εκτός από τις εκθέσεις, το Σισμανόγλειο Μέγαρο δεν σταματά να φιλοξενεί και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως ομιλίες και προβολές ταινιών.
Περνώ τη βαριά πύλη του προξενείου υπό το άγρυπνο βλέμμα του φρουρού. Με οδηγούν στο 2ο όροφο για να γνωρίσω τον άνθρωπο του οποίου το όραμα, το πάθος, το μεράκι και η εργατικότητα έκαναν δυνατό το αδιανόητο. Με θητεία 23 ετών στη διπλωματική υπηρεσία, ο Βασίλης Μπορνόβας έχει υπηρετήσει σε κρίσιμα πόστα. Ανέλαβε καθήκοντα γενικού προξένου στην Πόλη το Σεπτέμβριο 2008. Ο Μπορνόβας χρειάστηκε να ξεπεράσει πολλά εμπόδια και να αποφύγει πολλές τρικλοποδιές. Αποφεύγει, όμως, να μιλήσει γι’ αυτά. Είναι έκδηλη, ωστόσο, η αγωνία του για το μέλλον του νεοπαγούς ελληνικού πολιτιστικού κέντρου, που παραμένει ακόμα άτυπο. Μου το επιβεβαιώνουν νέοι Έλληνες, που χωρίς να είναι υπάλληλοι του γενικού προξενείου έχουν στρατευτεί στην υπόθεση. «Ο γενικός πρόξενος μας ενέπνευσε να δουλεύουμε με πάθος», μου λέει η 27χρονη Άρτεμις Παπαθεοδώρου, μ’ ένα βιογραφικό που εντυπωσιάζει.
Βρίσκω τον Μπορνόβα να συζητάει με καθηγήτριες και να επιτηρεί το site του πολιτιστικού κέντρου. Η σελίδα του Σισμανόγλειου στο Facebook σε λίγο θα αριθμεί 2.000 άτομα. Μόλις με αντικρίζει, αρπάζει το παλτό του και μου κάνει νόημα να τον ακολουθήσω. Δεν τολμώ να ζητήσω λίγο ζεστό καφέ. Με είχαν προειδοποιήσει για την αεικίνητη φύση του προξένου.
[Πολύτιμη συλλογή]
Συνοδεύω τον πρόξενο στην παραλαβή ενός σπάνιου θησαυρού, ο οποίος θα καταστήσει το Σισμανόγλειο κέντρο έρευνας για τον Ελληνισμό της οθωμανικής περιόδου. Η δράση και το ήθος του Μπορνόβα έπεισαν την οικογένεια του πατρός Μελέτιου Σακουλίδη -μια πεφωτισμένη μορφή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης- να παραχωρήσει την πολύτιμη συλλογή των 30.000 βιβλίων στο γενικό προξενείο. Η συλλογή περιλαμβάνει όλα σχεδόν τα βιβλία που τυπώθηκαν στην Πόλη στα ελληνικά και στα «καραμανλίδικα» από τις αρχές του 17ου αιώνα.
Ας σημειωθεί ότι η οικογένεια Σακουλίδη αρνήθηκε άκρως δελεαστικές οικονομικές προσφορές από ιδιώτες και οίκους του εξωτερικού για να πωλήσει τη συλλογή. Θεώρησε ότι η παραχώρηση της βιβλιοθήκης στο προξενείο θα αξιοποιούσε το έργο ζωής του αποβιώσαντος Μελέτιου Σακουλίδη. Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά την κόρη του Ήβη Σακουλίδη. Ήταν ιδιαίτερα συγκινημένη. «Ξέρω ότι κάνω το σωστό, αλλά νιώθω ότι αποχωρίζομαι κάτι δικό μου». Τη ρωτάω πώς πήρε την απόφαση. «Είδα τι έχει κάνει ο πρόξενος. Εκτίμησα το σεβασμό με τον οποίο προσέγγισε τη συλλογή, το έργο ζωής του πατέρα μου. Για να είμαι, όμως, ειλικρινής, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο η εκτίμηση που έτρεφε ο πατέρας μου για τον κύριο Μπορνόβα».
Ενώ ο πρόξενος είχε «βουτήξει» στη θάλασσα των βιβλίων, προετοιμάζοντας με την ομάδα του την ασφαλή μεταφορά τους, μίλησα με την Ήβη Σακουλίδη για την παιδική της ηλικία, τον πατέρα της, το πάθος του για τα βιβλία και τη ζωή τους στην Πόλη. Όταν όλα έχουν τελειώσει, ο Μπορνόβας είναι από την κορυφή μέχρι τα νύχια σκονισμένος, αλλά το πλατύ χαμόγελό του μαρτυρά την ικανοποίησή του. Στο δρόμο της επιστροφής δεν σταματά να μου μιλά για την αξιοποίηση της βιβλιοθήκης. Εδώ και καιρό προετοιμάζει το χώρο που θα τη φιλοξενήσει και έχει ήδη δρομολογήσει την ψηφιακή καταγραφή και τη συντήρηση αυτού του πολιτιστικού θησαυρού. Ονειρεύεται τη στιγμή που όλα θα είναι έτοιμα και η βιβλιοθήκη θα ανοίξει για το κοινό και κυρίως για τους φοιτητές, για την επιστημονική αξιοποίησή της.
[Στις φτωχογειτονιές]
Την επόμενη μέρα, ο πρόξενος ξεκλέβει λίγες ώρες για να μας γνωρίσει την Πόλη, που φαίνεται να αγαπά πάρα πολύ. Περνάμε από φτωχογειτονιές, στις οποίες είναι έντονη η μυρωδιά καμένου πλαστικού. «Δεν έχουν λεφτά για φυσικό αέριο και ο κόσμος καίει ό,τι βρίσκει στο δρόμο για να ζεσταθεί». Μου δείχνει με θαυμασμό κτίρια Ρωμιών αρχιτεκτόνων, τα ονόματα των οποίων είναι ακόμα γραμμένα στις προσόψεις.
Η περίπτωση του Βασίλη Μπορνόβα και του Σισμανόγλειου Μεγάρου αποδεικνύει ότι ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες το προσωπικό μεράκι, το πείσμα και η εργατικότητα κερδίζουν. Είναι κρίσιμο να ξεκαθαρίσουμε ότι γι’ αυτό το θαύμα το ελληνικό κράτος δεν έχει δαπανήσει ούτε ένα ευρώ. Οι βασικές δαπάνες καλύπτονται από ιδιωτικές δωρεές - ιδρύματα Μποδοσάκη, Νιάρχου, Κανελλοπούλου κ.ά. Με όπλο το έργο του, ο Μπορνόβας έπεισε τους ιδιωτικούς φορείς να στηρίξουν την προσπάθειά του. Διαπίστωσαν και οι ίδιοι, άλλωστε, ότι κάθε ευρώ που χορηγούν πιάνει τόπο.
Γνωστό τουρκικό περιοδικό χαρακτήρισε το Σισμανόγλειο ένα από τα πέντε σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης. Η μετατροπή της προξενικής κατοικίας σε ελληνικό φάρο πολιτισμού σε μια δύσκολη χώρα και σε μια δύσκολη εποχή είναι έργο ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό και όλοι όσοι έχουν με κάποιον τρόπο εμπλακεί σε αυτή την υπόθεση βασανίζονται από το ερώτημα εάν το πολύτιμο κεκτημένο θα εδραιωθεί και θα αναπτυχθεί ή με την αποχώρηση του Μπορνόβα θα εκφυλιστεί και θα καταρρεύσει.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Επίκαιρα” στις 24/2/11
Η απόμακρη προξενική κατοικία μεταμορφώθηκε σε εκθεσιακό χώρο και σε σπουδαστήριο της ελληνικής γλώσσας. Μέχρι τότε, στην Τουρκία δεν υπήρχαν κέντρα διδασκαλίας ελληνικών, ενώ αντίστοιχα στην Ελλάδα λειτουργούν πάνω από 100 φροντιστήρια τουρκικής γλώσσας. Η ανταπόκριση είναι μεγάλη. Σήμερα, το Σισμανόγλειο φιλοξενεί πάνω από 400 σπουδαστές, κυρίως νεαρούς Τούρκους υψηλού μορφωτικού επιπέδου.
Παραλλήλως, το Σισμανόγλειο διοργανώνει στους εκθαμβωτικής ομορφιάς χώρους του ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Μεταξύ αυτών, εκθέσεις ζωγραφικής, όπως αυτή με έργα του Τσόκλη και άλλων Ελλήνων ζωγράφων για την Πόλη, καθώς και θεματικές εκθέσεις, όπως «Η Ελλάδα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», «Οι Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες πριν από τις Μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ» και «Νοσταλγία για την Πόλη». Οι εκθέσεις έχουν προσελκύσει πάνω από 30.000 επισκέπτες, στη μεγάλη πλειοψηφία τους Τούρκους. Εκτός από τις εκθέσεις, το Σισμανόγλειο Μέγαρο δεν σταματά να φιλοξενεί και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως ομιλίες και προβολές ταινιών.
Περνώ τη βαριά πύλη του προξενείου υπό το άγρυπνο βλέμμα του φρουρού. Με οδηγούν στο 2ο όροφο για να γνωρίσω τον άνθρωπο του οποίου το όραμα, το πάθος, το μεράκι και η εργατικότητα έκαναν δυνατό το αδιανόητο. Με θητεία 23 ετών στη διπλωματική υπηρεσία, ο Βασίλης Μπορνόβας έχει υπηρετήσει σε κρίσιμα πόστα. Ανέλαβε καθήκοντα γενικού προξένου στην Πόλη το Σεπτέμβριο 2008. Ο Μπορνόβας χρειάστηκε να ξεπεράσει πολλά εμπόδια και να αποφύγει πολλές τρικλοποδιές. Αποφεύγει, όμως, να μιλήσει γι’ αυτά. Είναι έκδηλη, ωστόσο, η αγωνία του για το μέλλον του νεοπαγούς ελληνικού πολιτιστικού κέντρου, που παραμένει ακόμα άτυπο. Μου το επιβεβαιώνουν νέοι Έλληνες, που χωρίς να είναι υπάλληλοι του γενικού προξενείου έχουν στρατευτεί στην υπόθεση. «Ο γενικός πρόξενος μας ενέπνευσε να δουλεύουμε με πάθος», μου λέει η 27χρονη Άρτεμις Παπαθεοδώρου, μ’ ένα βιογραφικό που εντυπωσιάζει.
Βρίσκω τον Μπορνόβα να συζητάει με καθηγήτριες και να επιτηρεί το site του πολιτιστικού κέντρου. Η σελίδα του Σισμανόγλειου στο Facebook σε λίγο θα αριθμεί 2.000 άτομα. Μόλις με αντικρίζει, αρπάζει το παλτό του και μου κάνει νόημα να τον ακολουθήσω. Δεν τολμώ να ζητήσω λίγο ζεστό καφέ. Με είχαν προειδοποιήσει για την αεικίνητη φύση του προξένου.
[Πολύτιμη συλλογή]
Συνοδεύω τον πρόξενο στην παραλαβή ενός σπάνιου θησαυρού, ο οποίος θα καταστήσει το Σισμανόγλειο κέντρο έρευνας για τον Ελληνισμό της οθωμανικής περιόδου. Η δράση και το ήθος του Μπορνόβα έπεισαν την οικογένεια του πατρός Μελέτιου Σακουλίδη -μια πεφωτισμένη μορφή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης- να παραχωρήσει την πολύτιμη συλλογή των 30.000 βιβλίων στο γενικό προξενείο. Η συλλογή περιλαμβάνει όλα σχεδόν τα βιβλία που τυπώθηκαν στην Πόλη στα ελληνικά και στα «καραμανλίδικα» από τις αρχές του 17ου αιώνα.
Ας σημειωθεί ότι η οικογένεια Σακουλίδη αρνήθηκε άκρως δελεαστικές οικονομικές προσφορές από ιδιώτες και οίκους του εξωτερικού για να πωλήσει τη συλλογή. Θεώρησε ότι η παραχώρηση της βιβλιοθήκης στο προξενείο θα αξιοποιούσε το έργο ζωής του αποβιώσαντος Μελέτιου Σακουλίδη. Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά την κόρη του Ήβη Σακουλίδη. Ήταν ιδιαίτερα συγκινημένη. «Ξέρω ότι κάνω το σωστό, αλλά νιώθω ότι αποχωρίζομαι κάτι δικό μου». Τη ρωτάω πώς πήρε την απόφαση. «Είδα τι έχει κάνει ο πρόξενος. Εκτίμησα το σεβασμό με τον οποίο προσέγγισε τη συλλογή, το έργο ζωής του πατέρα μου. Για να είμαι, όμως, ειλικρινής, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο η εκτίμηση που έτρεφε ο πατέρας μου για τον κύριο Μπορνόβα».
Ενώ ο πρόξενος είχε «βουτήξει» στη θάλασσα των βιβλίων, προετοιμάζοντας με την ομάδα του την ασφαλή μεταφορά τους, μίλησα με την Ήβη Σακουλίδη για την παιδική της ηλικία, τον πατέρα της, το πάθος του για τα βιβλία και τη ζωή τους στην Πόλη. Όταν όλα έχουν τελειώσει, ο Μπορνόβας είναι από την κορυφή μέχρι τα νύχια σκονισμένος, αλλά το πλατύ χαμόγελό του μαρτυρά την ικανοποίησή του. Στο δρόμο της επιστροφής δεν σταματά να μου μιλά για την αξιοποίηση της βιβλιοθήκης. Εδώ και καιρό προετοιμάζει το χώρο που θα τη φιλοξενήσει και έχει ήδη δρομολογήσει την ψηφιακή καταγραφή και τη συντήρηση αυτού του πολιτιστικού θησαυρού. Ονειρεύεται τη στιγμή που όλα θα είναι έτοιμα και η βιβλιοθήκη θα ανοίξει για το κοινό και κυρίως για τους φοιτητές, για την επιστημονική αξιοποίησή της.
[Στις φτωχογειτονιές]
Την επόμενη μέρα, ο πρόξενος ξεκλέβει λίγες ώρες για να μας γνωρίσει την Πόλη, που φαίνεται να αγαπά πάρα πολύ. Περνάμε από φτωχογειτονιές, στις οποίες είναι έντονη η μυρωδιά καμένου πλαστικού. «Δεν έχουν λεφτά για φυσικό αέριο και ο κόσμος καίει ό,τι βρίσκει στο δρόμο για να ζεσταθεί». Μου δείχνει με θαυμασμό κτίρια Ρωμιών αρχιτεκτόνων, τα ονόματα των οποίων είναι ακόμα γραμμένα στις προσόψεις.
Η περίπτωση του Βασίλη Μπορνόβα και του Σισμανόγλειου Μεγάρου αποδεικνύει ότι ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες το προσωπικό μεράκι, το πείσμα και η εργατικότητα κερδίζουν. Είναι κρίσιμο να ξεκαθαρίσουμε ότι γι’ αυτό το θαύμα το ελληνικό κράτος δεν έχει δαπανήσει ούτε ένα ευρώ. Οι βασικές δαπάνες καλύπτονται από ιδιωτικές δωρεές - ιδρύματα Μποδοσάκη, Νιάρχου, Κανελλοπούλου κ.ά. Με όπλο το έργο του, ο Μπορνόβας έπεισε τους ιδιωτικούς φορείς να στηρίξουν την προσπάθειά του. Διαπίστωσαν και οι ίδιοι, άλλωστε, ότι κάθε ευρώ που χορηγούν πιάνει τόπο.
Γνωστό τουρκικό περιοδικό χαρακτήρισε το Σισμανόγλειο ένα από τα πέντε σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης. Η μετατροπή της προξενικής κατοικίας σε ελληνικό φάρο πολιτισμού σε μια δύσκολη χώρα και σε μια δύσκολη εποχή είναι έργο ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό και όλοι όσοι έχουν με κάποιον τρόπο εμπλακεί σε αυτή την υπόθεση βασανίζονται από το ερώτημα εάν το πολύτιμο κεκτημένο θα εδραιωθεί και θα αναπτυχθεί ή με την αποχώρηση του Μπορνόβα θα εκφυλιστεί και θα καταρρεύσει.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Επίκαιρα” στις 24/2/11
Ακολουθήστε το xronos.gr στο Google News
